Fotograaf Jeroen Toirkens documenteert al sinds 1999 de rauwe werkelijkheid van de laatst levende nomaden op het noordelijk halfrond. Door globalisering, droogte, armoede en klimaatverandering is het voor deze volken steeds moeilijker om vast te houden aan hun traditionele manier van leven. Toirkens' sprekende foto's en een doorleefd essay van Jelle Brandt Corstius geven een indringend beeld van twaalf reizen naar de meest afgelegen gebieden op aarde. Since 1999, photographer Jeroen Toirkens has been documenting the raw reality of the last living nomads of the northern hemisphere. Globalisation, draught, poverty and climate change make it increasingly difficult for these peoples to maintain their traditional way of life. Toirkens' strong photographs and a heartfelt essay by Jelle Brandt Corstius give a gripping image of twelve journeys to some of the remotest places on earth.
De Nederlandse fotograaf Jeroen Toirkens is gefascineerd door het leven van nomaden, en reist sinds 1999 verschillende nomadische volken achterna. Met zijn project NomadLife brengt Toirkens een fascinerend, maar ook schrijnend beeld van nomadisme in het nieuwe millennium - de nomadische leefwijze wordt vandaag immers bedreigd door 'globalisering, droogte, armoede en klimaatsverandering'. De voorlopige neerslag van het project vinden we in de tentoonstelling Nomad (van 19 maart tot 5 juni 2011 in Gemak, Den Haag) en dit gelijknamige fotoboek. In totaal twaalf reizen worden gegroepeerd in de hoofdstukken 'Asia', 'Dukha', 'Arctic' en 'Inuit'. Jelle Brandt Corstius, die Toirkens op enkele reizen vergezelde, schreef een bijdrage voor deze tweetalige uitgave (Nederlands en Engels). Tekst en foto's geven een boeiend beeld van onder meer de Sami, Dukha, Nenets en de Inupiat, die trachten om hun traditionele leefwijze in stand te houden. Een kaart van de menselijke migratiestromen op aarde en een foto-index met Engelstalige commentaar, vervolledigen dit beklijvende fotoboek.
Het nomadisch bestaan overal ter wereld
In 2009 won Jeroen Toirkens al de Zilveren Camera in de categorie buitenlands documentair voor zijn serie over de traditionele leefwijze van de Inuït in Groenland. Hij maakte sinds 1999 elf reizen naar alle uithoeken van de wereld om nomadische volkeren te fotograferen: van de Samí in Noord-Finland tot Berbers in Marokko. Een korte blik op deze overzichtstentoonstelling laat direct zien wat al deze nomaden gemeen hebben: hun dagbesteding bestaat uit het vergaren van voedsel. Je ziet foto’s van de walvissenjacht, rendierherders en adelaarsjagers. In zowel kleuren- als zwart-witfoto’s varieert Toirkens van overzichtsopnames tot close-ups: veel natuur en veel mooie verweerde gezichten.
Hedendaags nomadisme
Toirkens laat graag contrasten zien om te tonen dat het nomaden in de 21ste eeuw betreft. De foto op de poster van de tentoonstelling en op de kaft van het bijbehorende fotoboek Nomad toont een vrouw in een felgroene jurk voor een tent in een sneeuwlandschap. Op het eerste gezicht lijkt het een idyllisch plaatje van een vrouw die in de afgelegen natuur leeft. Maar dan vallen het hekwerk en de lantaarnpaal op. Op een andere foto zie je een tent met daarbuiten zonnepanelen en een televisieschotel. Deze nomaden zijn niet primitief of afgesneden van de rest van de wereld.
Twee kanten van het verhaal
Contrasten ontstaan ook door de combinatie van beelden. Wim van Sinderen, conservator van het Fotomuseum Den Haag, werkte als gastconservator aan deze tentoonstelling. Naast een foto van een werkende rendierherder in Rusland hing hij een foto van een lege wodkafles in het gras. Heeft de ene foto een heroïsche, cowboy-achtige sfeer, de foto daarnaast nuanceert het verhaal door de keerzijde te tonen van de armoede waarin deze herders verkeren. De schrijnende omstandigheden van de nomaden worden nog eens extra verduidelijkt in de wandteksten. Het traditionele nomadenbestaan wordt bedreigd door bijvoorbeeld droogte, maar ook door economische en politieke factoren.
Stoere nomadenkinderen
Maar de nomaden zijn niet zielig, tonen de kinderportretten die Toirkens gemaakt heeft. Doordat de fotograaf een laag perspectief gekozen heeft, kijk je niet op de kinderen neer. Hierdoor ogen ze niet hulpeloos, maar laat Toirkens ze in hun waarde. Een hoogtepunt in de tentoonstelling is de foto van een 3-jarig Dukha-meisje uit Noord-Mongolië dat heel stoer twee rendieren aan de teugels heeft.
Het nomadisch bestaan is niet benijdenswaardig als je de foto’s ziet en de teksten leest die er bij staan. Maar je beseft wel dat het een bewonderenswaardig bestaan is dat mogelijk moet zijn voor mensen die ervoor kiezen.